Dorota Franków

1. Nazwa

Pierwszy pisany dokument Ruchu nosi nazwę "Program pracy ruchu wspólnot rodzinnych". Jego redakcję ukończył ks. Franciszek Blachnicki na Boże Narodzenie 1973 roku, a więc zaraz po wakacjach tego roku, podczas których odbyły się dwie pierwsze oazy rodzin w Krościenku n. Dunajcem w Centrum Ruchu Światło-Życie. Następnym dokumentem formacyjnym była "Teczka Oazy Rodzin", której redakcję ukończył ks. Blachnicki 14 czerwca 1974 roku w Święto Niepokalanego Serca Maryi. Część pierwsza (A) przynosi najpierw tekst "Wspólnoty rodzinne w Kościele. Program ruchu wspólnoty rodzinnej w ramach Ruchu Żywego Kościoła" 1). Tekst ten przedstawiał ideę wspólnoty rodzinnej " "małego Kościoła" " której przekazanie i zaszczepienie przedstawione jest jako główny cel oazy rodzin. Według tej teczki odbywały się rekolekcje dla rodzin do roku 1979.

5 grudnia 1976 roku Kardynał Karol Wojtyła zaprosił przedstawicieli Ruchu Światło-Życie na spotkanie z poszerzoną Komisją Episkopatu do spraw Apostolstwa Świeckich. Była to pierwsza próba całościowego, syntetycznego przedstawienia charyzmatu Ruchu wobec oficjalnego organu Konferencji Episkopatu Polski. Dla prezentujących Ruch przedstawicieli było to wezwanie do samookreślenia się. Najpierw ks. Franciszek Blachnicki przedstawił Ruch Światło-Życie jako ruch formacyjny apostolstwa świeckich. A kolejne trzy wypowiedzi uzupełniły tę prezentację: ks. Wojciech Danielski przedstawił rolę liturgii jako zasady koncentracji pracy formacyjnej Ruchu Światło-Życie, Izabela i Jerzy Bartmińscy ukazali odnowę rodzinnego katechumenatu jako cel ruchu wspólnoty rodzinnej (RWR), a Wojciech Zając przedstawił program formacyjny wspólnot akademickich Ruchu Światło-Życie 2). Izabela i Jerzy Bartmińscy w swojej wypowiedzi posługują się na przemian terminami: ruch wspólnot rodzinnych, ruch Domowego Kościoła.

W numerze specjalnym "Domowy Kościół. List do wspólnot rodzinnych" w wydaniu pierwszym z 1976 roku, jak i w drugim z 1978 czytamy o "Wspólnotach Rodzinnych Ruchu Światło-Życie", o "Wspólnotach Rodzinnych", i również o "Diakonii Wspólnoty Rodzinnej".

Ważny dla omawianego problemu jest "Domowy Kościół. List do wspólnot rodzinnych" nr 3" " 3). Czytamy w nim na s. 2 w tekście zatytułowanym "W sprawie terminologii": "Poprawna i jasna terminologia ma duże znaczenie wychowawcze i praktyczne. [...] Określenie ruch wspólnoty rodzinnej jest nie tyle nazwą własną, ile określeniem ogólnym; w Kościele może istnieć wiele podobnych inicjatyw, które wszystkie można by objąć tym określeniem. [...] Nie jesteśmy i nie chcemy być organizacją lub stowarzyszeniem o statutowo i prawnie określonej nazwie. Można by się jednak zastanowić, czy nie należałoby określić specyfiki naszego ruchu wśród innych, podobnych ruchów wspólnoty rodzinnej przez jakieś hasło, wyrażające istotny moment idei ruchu" Na przykład: ruch wspólnoty rodzinnej "Światło-Życie", ruch wspólnoty rodzinnej "Domowy Kościół", ruch wspólnoty rodzinnej "Żywy Kościół" ". W zakończeniu tego tekstu ks. Blachnicki prosi poszczególne grupy (kręgi), aby przedyskutowały powyższy problem na najbliższym spotkaniu i przesłały na adres Redakcji swoje sugestie.

Numer 4 "Domowego Kościoła" jeszcze raz podejmuje problem nazwy dla ruchu wspólnoty rodzinnej i sugeruje przyjęcie nazwy Ruch Wspólnoty Rodzinnej Światło-Życie.

Całą sprawę nazewnictwa rozstrzyga ks. Blachnicki w 17 numerze "Domowego Kościoła" z grudnia 1978 roku. Został on zredagowany jako numer specjalny, monograficzny, poświęcony omówieniu zadań par animatorskich na różnych szczeblach struktury Ruchu. Czytamy w słowie wstępnym: "W związku z próbą uporządkowania spraw organizacyjno-strukturalnych ruchu nasunęła się myśl zasugerowania nowej nazwy ruchu. Dotychczas mówiło się o ruchu wspólnoty rodzinnej albo o ruchu wspólnot rodzinnych w ramach ruchu Światło-Życie i nigdy właściwie nie było wiadomo, które określenie było właściwe. Sugestia wysunięta w tym numere specjalnym idzie w tym kierunku, aby w przyszłości używać po prostu nazwy: ruch "Domowy Kościół" " analogicznie do nazwy: ruch Światło-Życie. Nowa nazwa lepiej określałaby specyfikę ruchu przez uwydatnienie jego ideału formacyjnego i programu. Chcemy bowiem po prostu być zbiorowym, wspólnotowym dążeniem (ruch) w kierunku urzeczywistniania w naszych rodzinach domowego Kościoła".

2. Charyzmat

Ruch Domowy Kościół jest małżeńsko-rodzinnym ruchem świeckich w Kościele. Łączy w sobie charyzmaty dwóch ruchów: Ruchu Światło-Życie i międzynarodowego ruchu małżeństw katolickich Equipes Notre Dame. Dorobek i doświadczenia obu tych ruchów, jak również nauka Soboru Watykańskiego II o małżeństwie i rodzinie zainspirowały ks. Franciszka Blachnickiego do pracy z rodzinami, do tworzenia ruchu wspólnoty rodzinnej.

RDK przyjmuje od Ruchu Światło-Życie - głównie poprzez oazy żywego Kościoła - przede wszystkim wizję Kościoła jako braterskiej wspólnoty (koinonia, communio), realizującej się w znaku małej wspólnoty, dążącej do zrealizowania tej wizji w swojej własnej rodzinie, która powinna stać się małym Kościołem. W ten sposób rodzina ma stać się żywą komórką w organizmie Kościoła lokalnego (parafii), który z kolei jest znakiem powszechnego Kościoła Chrystusowego. Jako żywa komórka w organizmie wspólnoty Kościoła rodzina służy jego wzrostowi przede wszystkim przez wypełnianie funkcji katechumenatu. W jej łonie bowiem dokonuje się zasadniczo proces wrastania młodych pokoleń we wspólnotę wiary i miłości Kościoła.

RDK pragnie sobie przyswoić wysoki ideał duchowości małżeńskiej Equipes Notre Dame. RDK zwraca szczególną uwagę na formację tej duchowości, czyli na dążenie do bycia bliżej Boga w jedności ze współmałżonkiem. Jest ruchem, który chce pomóc małżeństwom, trwającym w sakramentalnym związku, w budowaniu między nimi prawdziwej jedności małżeńskiej, która stwarza najlepsze warunki do dobrego wychowania dzieci w duchu chrześcijańskim. Ks. Blachnicki w rozmowie z S. Jadwigą Skudro w Carlsbergu powiedział, że formacja duchowości małżeńskiej jest sprawą najważniejszą i nie można jej niczym zastępować.

3. Historia

Rozwijający się w Polsce od roku 1969 Ruch Żywego Kościoła (od 1976 roku pod nazwą Ruch Światło-Życie), będący jednym z przejawów posoborowej odnowy Kościoła, podjął w czasie wakacji 1973 roku pierwszą próbę zastosowania właściwej sobie metody tzw. oazy rekolekcyjnej do grup rodzinnych. W trzech kolejnych turnusach oaz rodzin w Krościenku n. Dunajcem, w Centrum Ruchu Światło-Życie, uczestniczyło 51 rodzin z 10 diecezji. Większość uczestników deklarowała gotowość dalszej pracy w duchu oazy w swoich środowiskach parafialnych, pytając o program i oczekując pomocy w tej pracy. Po wakacjach 1973 roku ks. Blachnicki założył pierwszy próbny krąg rodzinny w Lublinie.

W ten sposób już z pierwszych oaz rekolekcyjnych dla rodzin wyszedł impuls do powstania ruchu odnowy rodziny chrześcijańskiej, któremu w 1978 roku Założyciel ks. Franciszek Blachnicki nadał nazwę Ruch Domowy Kościół (RDK). Ruch ten, rozwijając się w ramach Ruchu Światło-Życie i równolegle do niego, wywodząc się z oaz rekolekcyjnych z kolei sam zaczął inspirować rozwój tych oaz, widząc w nich podstawową metodę swojej wstępnej, inicjacyjnej formacji. Oazy rodzin stały się więc metodą wprowadzania nowych rodzin do Ruchu.

Po wakacjach 1974 roku miało miejsce - z inicjatywy ks. Blachnickiego - pierwsze w historii Podsumowanie oaz rodzinnych. Postanowiono wtedy zakładać kręgi spośród rodzin, które uczestniczyły w oazach w ciągu dwóch lat. W spotkaniu tym uczestniczył również ks. bp Kazimierz Majdański. Misję zakładania kręgów rodzinnych powierzył ks. Franciszek Blachnicki m.in. S. Jadwidze Skudro, która po dziś dzień aktywnie uczestniczy w życiu RDK, strzegąc (także na polecenie ks. Blachnickiego) jego charyzmatu. Powstało wtedy 36 kręgów, m.in. w Łodzi, Częstochowie, Gdyni, Białymstoku, Gorzowie, Krakowie i Przemyślu.

Na przełomie 1974/75 roku ks. Franciszek Blachnicki napisał pierwszą teczkę formacyjną, przedstawiając w niej program 15 dni oazy rodzin. Powstające kręgi otrzymywały od razu inną teczkę zawierającą informacje o Ruchu oraz pomoce do miesięcznych spotkań w ciągu roku pt. "Apostolat rodzinny". W okresie Adwentu 1975 roku ukazał się pierwszy numer Listu do wspólnot rodzinnych "Domowy Kościół" - pismo o charakterze formacyjno-informacyjnym.

Już te pierwsze teczki, jak również Listy zawierały tłumaczenia materiałów formacyjnych międzynarodowego ruchu małżeństw katolickich Equipes Notre Dame (END).

Ruch Equipes Notre Dame powstał w 1938 roku we Francji. Założycielami są 4 małżeństwa oraz kapłan ks. Henri Caffarel. Ich wspólne poszukiwania i współpraca w okresie tworzenia się ruchu doprowadziła do odkrycia, daleko jeszcze przed Soborem Watykańskim II, że małżeństwo jest drogą do prawdziwej świętości, a miłość małżeńska ma wartość sakramentalną. To odkrycie dało początek wypracowywanej stopniowo, podczas miesięcznych spotkań ekip (grupa 4-7 małżeństw i kapłan), duchowości małżeńskiej.

Ks. Franciszek Blachnicki zdecydował, że kręgi rodzinne przejmą w całości formację duchowości małżeńskiej, specyficzne metody pracy oraz struktury END. Małżeństwa z tego ruchu wielokrotnie prowadziły sesje nt. duchowości małżeńskiej dla członków RDK w różnych miastach Polski. Małżeństwa z Polski zapraszane są na międzynarodowe Kongresy END, odbywające się regularnie co sześć lat. Pierwszy raz nasze małżeństwa pojechały na taki Kongres już w 1976 roku, który wtedy miał miejsce w Rzymie. Para krajowa RDK otrzymała zaproszenia dla małżeństw z Polski zaproszenie na IX Międzynarodowe Zgromadzenie END w Jubileuszowym Roku 2000, które miało miejsce w Santiago de Compostella.

W 1990 roku z inicjatywy Międzynarodowej Ekipy Odpowiedzialnych END (ERI) odbyło się w Warszawie spotkanie Kręgu Centralnego RDK (należy do niego 10 par małżeńskich odpowiedzialnych za cały Ruch oraz kapłan) z główną parą odpowiedzialną za END na świecie oraz z kapłanem - doradcą duchowym ERI. Na spotkaniu ustalono formy ścisłej współpracy ruchów z zachowaniem autonomii obu.

W 1995 roku główna para odpowiedzialna ruchu END obecna na Podsumowaniu w Częstochowie potwierdziła fakt, że duchowość małżeńska jest realizowana i przeżywana w taki sam sposób w małżeństwach i wspólnotach RDK i END.

4. Formacja

Zasadnicza formacja to właśnie formacja duchowości małżeńskiej, która odbywa się w małżeństwie. Budowaniu jedności (communio) między małżonkami służą następujące elementy formacyjne - zobowiązania, przejęte z ruchu END:

codzienna modlitwa osobista,
regularne spotkanie ze słowem Bożym,
codzienna modlitwa małżeńska,
codzienna modlitwa rodzinna,
comiesięczny dialog małżeński,
reguła życia (systematyczna praca nad sobą)
uczestnictwo (przynajmniej raz w roku) w rekolekcjach zamkniętych.
Dzięki wprowadzeniu w życie tych elementów następuje indywidualne zbliżenie do Boga i małżonków do siebie nawzajem. Nie są one celem samym w sobie, ale środkiem do celu. Ich realizowanie odbywa się poprzez codzienny wspólny wysiłek małżonków, podejmujących i realizujących poszczególne zobowiązania, oraz poprzez wzajemną pomoc małżeństw w kręgu w dążeniu do Chrystusa (idea małej grupy jako środowiska koniecznego do wzrostu wiary).

Krąg tworzy 4-7 małżeństw pragnących wzajemnie wspomagać się w dążeniu do budowania w swoich rodzinach domowego Kościoła. Małżeństwa gromadzą się w imię Chrystusa - dla Niego i z miłości do Niego, aby Go wspólnie odnajdywać i trwać przy Nim w życiu codziennym. Krąg powinien być urzeczywistnieniem ideału życia wspólnoty chrześcijańskiej oraz stałym źródłem jego odnowy w poszczególnych małżeństwach. Za krąg odpowiada jedno z należących do niego małżeństw, zwane parą animatorską. Jest ona odpowiedzialna za pracę formacyjną kręgu, za jego wzrost duchowy, za przebieg spotkań formacyjno-modlitewnych.

Spotkanie kręgu odbywa się raz w miesiącu w mieszkaniach poszczególnych małżeństw. Jego punktem centralnym jest dzielenie się realizacją zobowiązań, które decydują o rozwoju duchowym poszczególnych małżeństw, jak i całego kręgu. Takie spotkanie składa się z trzech stałych części:

dzielenie się życiem (wydarzenia, radości, troski itp.) podczas symbolicznego posiłku,
modlitwa: dzielenie się Ewangelią lub inne formy spotkania ze słowem Bożym, tajemnica różańca,
formacja: dzielenie się w atmosferze modlitwy realizacją zobowiązań, to znaczy osiągnięciami i trudnościami w rozwoju życia duchowego swojego małżeństwa i rodziny; omówienie nowego tematu (formacji podstawowej lub permanentnej).
Wskazane jest, aby w początkowych spotkaniach nowego kręgu uczestniczyła para małżeńska, która żyje charyzmatem ruchu. Para ta, zwana parą pilotującą, przez pewien czas zastępuje parę animatorską, wprowadzając krąg w zagadnienia dotyczące duchowości małżeńskiej, metod pracy kręgu i ruchu.

Podstawowa praca formacyjna przebiega według podręczników "Domowy Kościół. I rok pracy" i "Domowy Kościół. II rok pracy", z których pierwszy wprowadza stopniowo poszczególne zobowiązania duchowości małżeńskiej, drugi podaje dalszą formację pogłębiającą. Okres ten trwa od dwóch do czterech lat, w zależności od tempa rozwoju duchowego małżeństw kręgu. Po tym okresie realizowana jest formacja permanentna poprzez: ciągłe pogłębianie formacji podstawowej oraz dobór nowych tematów według materiałów proponowanych przez Centralę lub według własnego zapotrzebowania kręgu.

Praca w kręgach jest pogłębiana poprzez rekolekcje. W czasie wakacji odbywają się rekolekcje 15-dniowe (tzw. oazy rodzin) I, II, III stopnia przeznaczone dla małżonków wraz z dziećmi. W ciągu roku zaś rekolekcje 2- i 4-dniowe (zwane Oazą Rekolekcyjną Animatorów Rodzin), przeważnie dla samych małżeństw. Zasadą jest, że w rekolekcjach uczestniczą małżeństwa, czyli mąż i żona razem. Jeśli małżonkowie mają razem postępować w rozwoju duchowym, równym krokiem (a to zakłada duchowość małżeńska), to trzeba, by otrzymali to samo pokrzepienie, ten sam zryw w dążeniu do Boga.

Dla prawidłowej pracy kręgu niezbędna jest doktrynalna i duchowa pomoc kapłana. Wśród rodzin jest powiernikiem, przyjacielem, czasem małżeństwa wybierają go na swojego kierownika duchowego.

W kręgu pełni funkcję doradcy duchowego. Małżeństwa zapraszają kapłana, by był w ich małej wspólnocie bratem pośród braci, pragną, by dzielił się z nimi swą wiedzą teologiczną i swym doświadczeniem duszpasterskim. Przede wszystkim jednak proszą go, by był obecny wśród nich z całą łaską swego kapłaństwa. To wszystko wymaga od kapłana obecności na każdym spotkaniu kręgu, i to obecności zaangażowanej. Wynikają z tego następujące zadania:

przygotowywanie spotkań miesięcznych przez modlitwę i spotkanie robocze z parą animatorską; czuwanie również z parą nad prawidłowym przebiegiem spotkań miesięcznych,
gotowość służenia swą wiedzą teologiczną, ożywianie modlitwy, udzielanie rad i pomocy w trudnych sprawach,
przeprowadzanie corocznych wyborów pary animatorskiej,
troska o zgodną z duchowością ruchu formację rekolekcyjną członków kręgu,
zachęta i umożliwianie włączania się par kręgu w życie apostolskie parafii,
współorganizowanie z parami animatorskimi dni wspólnoty.
Podczas rekolekcji małżeńskich kapłan jest moderatorem. Ostatecznie On odpowiada za ich przebieg. Na rekolekcjach u boku kapłana-moderatora obecna jest zawsze para moderatorska. Jej rola nie ogranicza się tylko do spraw organizacyjnych, ale obejmuje formację drogą duchowości małżeńskiej. Ona również podejmuje odpowiedzialność w dziedzinie tej przygody duchowej, której przeżycie proponuje się innym małżeństwom.

Odpowiedzialność za Ruch na każdym szczeblu jego struktury (parafia, rejon, diecezja, kraj) podejmuje para małżeńska i kapłan moderator RDK, którego zadaniem jest pomoc parze małżeńskiej w jej bezpośredniej opiece nad małżeństwami i kręgami, ale zwłaszcza odpowiedzialny jest za formację kapłanów pracujących z rodzinami w Ruchu.

Papież Paweł VI tak mówił o posłudze kapłanów w ruchu END, zwracając się bezpośrednio do nich: "Na podstawie swego długiego i bogatego doświadczenia wiecie, że wasz celibat poświęcony Bogu uzdalnia was w szczególny sposób do tego, byście byli dla rodzin, na ich drodze do świętości, czynnymi świadkami miłości Pana w Kościele. Pomagajcie im dzień po dniu chodzić w światłości (por. 1 J 1, 7), właściwie myśleć, tzn. oceniać swoje postępowanie w prawdzie: poprawnie chcieć, tzn. skierować ich wolę, jak to jest u ludzi odpowiedzialnych, do dobrego, i prawidłowo działać, tzn. stopniowo uzgadniać ich życie, wśród różnych jego wydarzeń, z tym ideałem małżeństwa chrześcijańskiego, do którego oni szlachetnie zmierzają...".

Uzupełnieniem formacji rekolekcyjnej i formacji prowadzonej w małżeństwie i rodzinie, oraz w kręgu są dni wspólnoty rodzin i dni skupienia dla par animatorskich, odbywające się 4 razy w ciągu roku pracy, tzn. od września do czerwca. Pary filialne oraz diecezjalne spotykają się ponadto 2 razy w roku: we wrześniu na ogólnopolskim Podsumowaniu pracy RDK, podczas którego od kilku lat (na prośbę par diecezjalnych) jeden dzień jest dniem skupienia; oraz w styczniu na Spotkaniu Opłatkowym, które jest również w większej części spotkaniem formacyjnym.

5. Apostolat i ewangelizacja

Małżeństwa RDK pragną ukazywać sobie nawzajem i innym małżeństwom, nie związanym z ruchem, piękno i świętość miłości małżeńskiej, które odkrywają przed nimi dokumenty Soboru Watykańskiego II oraz inne dokumenty Kościoła; że jest ona miłością osobową, której istotą jest wolne, nieodwołalne i wzajemne oddanie się osób, że tylko taka miłość tworzy fundament małżeńskiej i rodzinnej wspólnoty. Ta miłość osobowa w małżeństwie jest sakramentem, czyli znakiem większej miłości Chrystusa wobec Kościoła oraz znakiem włączenia się do tej miłości. Jest z istoty swojej płodna w porządku naturalnym i nadprzyrodzonym. A rodzina jest podstawową komórką i znakiem Kościoła- Wspólnoty, jest małym Kościołem, eklezjolą.

Małżeństwa RDK chcą upowszechniać duchowość małżeńską, czyli wspólną drogę małżonków do Boga. Chcą pomagać małżeństwom na drodze pogłębiania ich chrześcijańskiej dojrzałości. Chcą pomagać małżeństwom zagrożonym rozbiciem i chronić małżonków od życia obok siebie. Chcą pomagać małżeństwom i rodzinom, będącym w jakiejkolwiek, w każdej trudnej sytuacji.

Małżeństwa RDK chcą aktywnie uczestniczyć w życiu Kościoła lokalnego (parafii i diecezji) oraz uczestniczyć w misji Kościoła powszechnego, zwłaszcza w dziele ewangelizacji małżeństw.

Zadaniami RDK, wynikającymi z charyzmatu "Światło-Życie" są:

kształtowanie swoich członków w duchu formuły jedności "światło-życie",
doprowadzenie ich do przyjęcia Chrystusa jako osobistego Pana i Zbawiciela (idea Nowego Człowieka),
pełne i odpowiedzialne uczestnictwo w życiu Kościoła lokalnego (idea Nowej Wspólnoty),
budowanie i propagowanie kultury opartej na zasadach chrześcijańskich (idea Nowej Kultury),
służba na rzecz moralnej odnowy Narodu (m.in. poprzez udział w Krucjacie Wyzwolenia Człowieka).
Duża liczba małżeństw pracuje w duszpasterstwie rodzin, prowadzą poradnie przedmałżeńskie i rodzinne, są nauczycielami naturalnego planowania rodziny. Prowadzą telefony zaufania, podejmują dzieło duchowej adopcji dziecka poczętego. Są członkami rad parafialnych, pracują w grupach synodalnych, charytatywnych. Znaczna liczba członków Ruchu działa w Stowarzyszeniu Rodzin Katolickich i w Akcji Katolickiej. Uczestnicy RDK są obecni w życiu społeczno-politycznym, obejmują urzędy w administracji samorządowej i państwowej, jako radni, wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast i wojewodowie, a także są posłami w Sejmie.

Dorota Franków

Wykorzystana literatura:

Ks. Franciszek Blachnicki, "Program pracy ruchu wspólnot rodzinnych" z 1973 roku, w: Archiwum RDK w Krakowie; Ks. F. Blachnicki, "Teczka Oazy Rekolekcyjnej" z 1974 roku, w: Archiwum RDK w Krakowie; Ks. F. Blachnicki, "Godziny Taboru", Światło-Życie 1989. Carlsberg-Lublin; "Domowy Kościół. Informacje" bmr; List do wspólnot rodzinnych "Domowy Kościół" [LDK]: numer specjalny wydanie z roku 1976 i 1978, LDK 3/1976, LDK 4/1976, LDK 17/1978; Władka i Zdzich Chojnaccy, "25 lat historii Domowego Kościoła w liczbach" , w: LDK 78/1998; "Oaza Nowego Życia I stopnia dla rodzin. Podręcznik. Część A-ogólna", Wydanie trzecie, Światło-Życie 1984; "Spotkanie Opłatkowe. Materiały z sesji", Centralna Diakonia Domowego Kościoła. Kraków 1995; Alvaro i Mercedes Gomez-Ferrer, "Historia zbliżenia END i RDK", w: LDK 66/1995; S. Jadwiga Skudro, "Historyczne wspomnienia", w: LDK 69/1996 i następne; "Zadady RDK"; ks. Marian Kaszowski, "Odnowa życia rodzinnego w Ruchu Domowy Kościół", Otwock-Świder 1994.

1) Obie teczki formacyjne znajdują się w archiwum RDK w Krakowie przy ul. Królowej Jadwigi 148.
2) Zob. Ks. Franciszek Blachnicki, "Godziny Taboru", Światło-Życie 1989. Carlsberg " Lublin, s. 53n.
3) List został wydany prawdopodobnie w marcu 1976 roku. To wynika z analizy treści tego Listu, a także poprzedzającego go nr 2 i następującego